के तपाईं लाई थाइराइड त भाको हैन ?

थाइराइड एउटा पुतली आकर को सानो घाँटीको आघिलो भागमा हुने ग्रन्थि हो । जसले थाइरोइड नामक हर्मोन शरिरमा उत्पन्न गर्छ । थाइरोइड हर्मोनले मानिसका दैनिक कृयाकलापमा महत्वपूर्ण रुपमा भाग लिएको हुन्छ । मनिसका दैनिक गतिबिधी लाई बसमा राख्नु यस्को महत्वपूर्ण काम हो । बिभिन्न कारणले यो हर्मोन ले मानिस मा बिभिन्न समस्या निम्ताएको हुन्छ । जस्लाई थाइरोइड भनेर समान्य भाषा मा भन्ने गरिन्छ ।

हाइपोथाइरोइडिज्म र हाइपरथायरायडिज्म भनेको के हो ?
थाइराइड को समस्या विशेष गरी दुई प्रकारको हुन्छ- थाइराइड ग्रन्थीले शरीरमा आवश्यक भन्दा कम हार्मोन उत्पादन गरेमा त्यसलाई हाइपोथाइरोइडिज्म भनिन्छ भने शरीरमा आवश्यक भन्दा बढी हर्मोन उत्पादन हुने अवस्थालाई हाइपरथाइरोइडिज्म भनिन्छ । थाइराइड बिकार लाई सामान्य रोग ठानेर हेलचक्र्याईं गर्नु हुँदैन । समय मै एसको उपचार गरिएन भने एसल क्यान्सर को रुप समेत लिन सक्दछ । जब तपाइँको थाइरोइड ग्रंथिले तपाइँको शरीरलाई चाहिने भन्दा बढी थाइरोइड हर्मोनहरू बनाउँदछ तब तपाईंलाई बढी नै फुर्तिलो बनाउँछ जस्ले गर्दा तपाईं लाई थकन महसुस हुन्छ र तपाईं को मुटु पनि एक्दम छिटो धद्किन्छ । शरिर को तौल नि घट्न थाल्छ साथै तपाईं नर्भस हुन थाल्नु हुन्छ ।ग्रन्थि सुनिएको कारण यस्तो समस्या आउँछ । खाने कुरामा iodine को असन्तुलन को कारण यो समस्या देखिने गर्छ ।

लक्षणहरु :

थाइराइड बिकार को किसिम अनुसार यसका लक्षण लाई दुई भाग मा बाँड्न सकिन्छ-

(१) हाइपोथाइरोइडिज्म : रगत मा T3 र T4 को मात्रा घट्न गयो भने स्वाभाविक रुप ले शरीरका उपापचय (मेटाबोलिजम) न्यूनता आउँछ र शरीर मा निम्न लक्षणहरु देखा पर्छन्-

१. आलस्यता

२. छाला मा शुष्कता

३. कपाल झर्नु

४. महिनाबारी मा गडबडी

५. कब्जियत

६. जाडो खप्न नसक्नु

७. मांसपेशी बाउँडिनु

८. कमजोरी हुनु

९. मोटापा बढ्नु

१०. मुटु को धड्कन कम हुनु

(२) हाइपरथाइरोइडिज्म : रगत मा T3 र T4 को मात्रा बढ्न गयो भने स्वाभाविक रुप ले शरीरका उपापचय (मेटाबोलिजम) मा चाहिने भन्दा बढी तिब्रता आउँछ र शरीर मा निम्न लक्षणहरु देखा पर्छन्-

१. मुटु को धड्कन बढ्नु सँगै पल्पिटेशन हुनु

२. रक्तचाप मा वृद्धि

३. शरीर बाट बढ्ता पसिना निस्कनु

४. तारन्तार दिसा लाग्नु वा पातलो दिसा हुनु

५. अत्याहट र छटपटी हुनु

६. धेरै भोक लाग्नु र खानु तर तौल नबढ्नु

७. राम्ररी निद्रा नपर्नु

८. आँखा वरिपरि को भाग फुल्नु

९. महिनाबारी रोकिनु वा गडबडी हुनु

रोग को निदान :

बिरामी का लक्षणहरु का आधार मा थाइराइड बिकार को शंका गरिन्छ र प्रयोगशाला मा रगत को जाँच गरे पछि थाइराइड बिकार भए नभएको यकीन हुन्छ । प्रयोगशाला मा गरिने जाँचहरु निम्न प्रकार का हुन सक्छन्-

रगत मा ट्राइआयोडोथाइरोनिन (T3) तथा थाइरोक्सिन (T4) हर्मोन को मात्रा ।
रगत मा थाइराइड स्टिमुलेटिङ हर्मोन (TSH) को मात्रा ।
Functional Stimulation Test (FST) द्वारा शरीर मा देखिएका लक्षणहरु को सम्बन्ध पिट्यूटरी ग्रन्थी वा थाइराइड ग्रन्थी सँगै हो वा अरु नै कुरा हो भन्ने पत्ता लगाइन्छ ।
यदि थाइराइड मा गिर्खाहरु भएको आशंका भयो भने अल्ट्रासाउण्ड तथा न्यूक्लियर थाइराइड स्क्यान पनि गर्न सकिन्छ ।
रोग को उपचार :

रोग को प्रकृतिका आधार मा थाइराइड बिकार को उपचार अलग अलग प्रकार ले गर्नुपर्ने हुन्छ-

बिरामी मा हाइपोथाइरोइडिज्म देखिएको खण्ड मा उसलाई कृत्रिम थाइरोक्सिन हर्मोन दिएर शरीर मा भएको हर्मोन को कमी लाई पूर्ति गर्ने प्रयास गरिन्छ । तिनमा लिभोथाइरोक्सिन प्रमुख हो । यो आपूर्ति जीवनपर्यन्त गरिरहनुपर्ने हुन्छ ।
बिरामी मा हाइपरथाइरोइडिज्म देखिएको खण्ड मा रेडियोधर्मी (Radioactive) आयोडिन को मद्दत ले उपचार गर्न सकिन्छ । रेडियोधर्मी आयोडिन को प्रयोग ले थाइराइड ग्रन्थी को केही भाग नष्ट गरिन्छ । यो उपचार झण्डै ८० प्रतिशत हाइपरथाइरोइडिज्म का बिरामी मा उपयोगी सिद्ध भएको छ । तर पाठेघर मा हुर्किरहेको भ्रूण मा यो विधि ले थाइराइड ग्रन्थी नष्ट हुने सम्भावना भएकाले गर्भवती महिला लाई यो उपचार गरिंदैन ।
नियमित रुप मा आयोडिन चक्की को सेवनले पनि हाइपरथाइरोइडिज्म को उपचार गर्न सकिन्छ ।
थाइराइड ग्रन्थी को कार्य लाई नियन्त्रण गर्ने औषधिहरु को पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
कहिलेकाहीं रोग को अवस्था हेरेर अपरेशन नै गरेर थाइराइड ग्रन्थी को केही भाग निकाल्नु पर्ने पनि हुन सक्छ ।
थाइराइड क्यान्सर भइसकेको अवस्था मा रेडियोधर्मी आयोडिन को प्रयोग वा अन्य रेडियोविकिरण को उपयोग गरेर वा विभिन्न क्यान्सर नियन्त्रक औषधि को प्रयोग गरेर उपचार गर्न सकिन्छ ।
थाइराइड रोग को रोकथाम तथा निराकरण का उपायहरु :

हुनत आजसम्म पनि थाइराइड हुनुका मुख्य कारणहरु पत्ता लागेका छैनन् । तर पनि आफ्नो खानपान र जीवनचर्या लाई सन्तुलित बनाएर थाइराइड को समस्या बाट केही हद सम्म मुक्त हुन सकिन्छ । केही उपायहरु लाई तल बूँदागत रुप मा दिइएको छ-

थाइराइड को बारे मा सचेत हुने र चिकित्सक सँग नियमित परामर्श लिने ।
दाँत को टाउका को वा छाती को एक्स रे गर्दा घाँटी लाई विकिरण मुक्त बनाउन आवश्यक उपाय अपनाउने ।
आयोडिनयुक्त नून को सेवन गर्ने ।
धूलो, धुवाँ सँगै धूमपान बाट जोगिने ।
बढ्ता चिल्लो, पीरो तथा अजिनोमोटोयुक्त खानेकुरा नखाने ।
सेलेनियमयुक्त खानेकुरा को सेवन गर्ने । जस्तै ब्राजिल नट, कोदो, काउनो, ब्राउन राइस आदि ।