विपद्‌का बेला ‘सरकार केही गर्न नसक्ने अवस्थामा पो रहेछ’

विपद् व्यवस्थापनसम्बन्धी अर्का विज्ञ ध्रुवराज गौतमले भने, “विपद् व्यवस्थापनमा जुन निकायहरूले अनिवार्य रूपमा जेजस्ता पूर्वतयारी र उद्धारको काम गर्नुपर्थ्यो, त्यो गरेको देखिएन।”

“त्यसले गर्दा ठूलो जनधनको क्षति हुन पुग्यो। समयमै गर्नुपर्ने काम गरिएको भए त्यसलाई धेरै न्यून गर्न सकिन्थ्यो।”

मौसमसम्बन्धी निकायहरूले केही दिन अघिदेखि नै ठूलो पानी पर्ने भन्दै ‘सतर्कता अपनाउनू’ भनेर पूर्वचेतावनी दिएकाले जोखिमपूर्ण अवस्थामा रहेकालाई सुरक्षित स्थानमा सार्नुपर्नेमा सरकारले ध्यान नदिएको उनले बताए।

सरकारको तयारीमा प्रश्न

विज्ञहरू काठमाण्डू र धादिङ जिल्लाको सीमास्थित झ्याप्लेखोलामा पहिरोले सवारीसाधनहरू पुरेर भएको मानवीय क्षति तथा ललितपुरको नक्खु खोलामा छानामाथि चढेर घण्टौँ पर्खँदा पनि उद्धारटोली त्यहाँ नपुगेको अवस्थालाई उदाहरण दिँदै सरकारी तयारीबारे प्रश्न उठाउँछन्।

उनीहरूका भनाइमा राजमार्गहरूमा ‘रातिको समयमा गाडी चनलाउनू’ भन्ने सरकारले “जोखिमपूर्ण क्षेत्र”मा गइरहेका सवारीसाधनलाई नरोक्नु “चरम लापरबाही” हो।

त्यस्तै खोला किनाराका बस्तीहरूमा जोखिम हुँदाहुँदै पनि सरकारले “सूचना निकाल्ने काम मात्र गरेको” विज्ञहरूको आरोप छ।

त्यस्ता क्षेत्रबाट मानिसहरूलाई पहिले नै सुरक्षित स्थानमा सार्न सकिने विकल्पलाई सरकारले बेवास्ता गरेको उनीहरू बताउँछन्।

तुलाधर भन्छन्, “झ्याप्लेखोलाकै उदाहरण हेर्दा गाडीहरूलाई अघिल्दै दिनदेखि थानकोट वा नागढुङ्गा र धादिङपट्टि नौबिसेमा रोकिदिएको भए धेरैको ज्यान बचाउन सकिन्थ्यो।”

नेपाल रेडक्रस सोसाइटीका पूर्वमहामन्त्री तथा विपद्‌‌विज्ञ पिताम्बर अर्याल यसपालि “आकस्मिक उद्धार कार्यमा” सरकार पूर्णत: असफल देखिएको बताउँछन्।

उनले बीबीसीसँग भने, “अहिलेको वर्षा हुन्छ भन्ने केही दिनअघिदेखि नै थाहा थियो। त्यस्तो अवस्थामा नदी किनाराका मानिसहरूलाई पहिले नै स्थानान्तरणसमेत गर्न सकिन्थ्यो। उद्धारका लागि टोलीहरू तयारी अवस्थामा हुनुपर्थ्यो। त्यस्तो भएको नदेखिनु हाम्रो विडम्बना हो।”

कहाँ चुक्यो राज्यसंयन्त्र?

नेपालका तीनै तहका सरकारहरूले विपद् व्यवस्थापनका लागि संयन्त्रहरू बनाएका छन्।

सङ्घीय सरकारअन्तर्गत राष्ट्रिय विपद्‌ जोखिम न्यूनिकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरण गठन गरिएको छ।

विपद् व्यवस्थापनमा प्रभावकारी काम हुन नसकेको गुनासो बारम्बार आएको भन्दै सरकारले स्वायत्त खालको प्राधिकरण बनाएको अधिकारीहरूले दाबी गर्दै आएका छन्।

प्रदेश सरकारहरूले पनि त्यस्तै संयन्त्र बनाएका छन् भने जिल्लास्तरमा प्रमुख जिल्ला अधिकारीको संयोजकत्वमा विपद्‌ व्यवस्थापनसम्बन्धी काम गर्ने समिति रहेको छ।

त्यस्तै स्थानीय तहहरूले पनि विपद् व्यवस्थापनसम्बन्धी समितिहरू बनाएका छन्।

“सबैभन्दा प्रमुख कुरा के हो भने जति पनि विपद्‌को प्रतिकार्य गर्ने संस्था र संरचनाहरू छन् ती संरचनाबीच समन्वय भएको देखिएन,” गौतमले भने।

“विपद्‌मा मुख्य काम गर्ने भनेका सुरक्षा निकायहरू हुन्- नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी र नेपाली सेना। उनीहरूबीच समन्वय छैन भने जनताबीच पनि उनीहरूको छवि राम्रो छैन,” गौतमको भनाइ छ।